مادها
مادها گروهی از آریایی‌ها بودند که رفته رفته در غرب ایران ساکن شدند. آن‌ها که گاه و بیگاه مورد هجوم آشوری‌ها قرار می‌گرفتند تصمیم گرفتند که برای مقابله با دشمن با هم متحد شوند، به همین دلیل در نقطه‌ای گردهم آمدند و دیاکو را به فرمانروایی انتخاب کردند.
پادشاهی ماد حکومتی بود که طی سده‌های میانی هزاره‌ی یکم پیش از میلاد، از حدود سال ۶۷۸ پیش از میلاد تا حدود سال ۵۴۹ پیش از میلاد، بر نواحی غربی و مرکزی فلات ایران حکمرانی می‌کرد.
به‌گفته‌ی هرودوت، سلسله‌ی مادها شامل چهارشاه بود که به یک خانواده تعلق داشتند و به مدت ۱۵۰ سال فرمانروایی کردند و نام آن‌ها عبارت بود از دیاکو، فرورتیش، هووخشتره و ایشتوویگو.
زبان در دوره مادها:
زبان مادی یک زبان هندواروپایی و زبان مادها بوده‌است. این زبان، به همراه زبان‌های سکایی، اوستایی و پارسی باستان ازجمله زبان‌های باستانی ایرانی بودند. هیچ اثر مکتوبی از زبان مادی در دست نیست و مشخص نیست که این زبان اصولاً به رشته تحریر در آمده یا نه.
خط در دوره مادها:
تنها شاهد مستقیمی که نشان می‌دهد مادها خط را می‌شناختند، تکه‌ای سیمین است که در تپه نوشیجان کشف شده و بخش‌هایی از دو نشانه خط میخی بر آن به‌جا مانده‌است، اما شناسایی نوع خط میخی و زبان آن ناممکن است.
لباس در دوره مادها:
پوشاک و مد ایران در دوره ماد شامل کلاه، پیراهن، شلوار، کفش، کمربند، جبه و شنل بوده است. طبق نقوش برجسته و مجسمه‌هاى ما قبل میلاد، پوشاک زنان آن دوره از لحاظ شکل، با کمى تفاوت، با پوشاک مردان یکسان است. و مرد و زن به واسطه اختلافى که میان پوشش سرشان وجود دارد، از هم تمیز داده مى‌شوند.
نخستین پادشاه ایران:
دیاکو بنیانگذار ایران و نخستین پادشاه سرزمین ماست. در سال ۱۳۳۲ پیش از تاریخ خورشیدی بود که مردم ایران او را به پادشاهی برگزیدند.
از میان شاهان دوره مادها، تنها به هووخشتره و ایشتوویگو در متون میخی اشاره شده‌است. با این وجود، پژوهشگران نام دیاکو و پسرش فرورتیش را در دیگرمنابع مرتبط یافتند
مکان‌های مهم به‌جامانده از دوره مادها:
گودین تپه:
گودین تپه در یک کیلومتری غرب شهر گودین از توابع شهرستان کنگاور، در استان کرمانشاه است. قلعه‌ی اشرافی بزرگی از دوره‌ی مادها در این مکان قرار دارد. بر گرد این دژ، برج‌ها و دیوارهایی با شکاف‌هایی برای تیراندازی قرار گرفته بودند. مهم‌ترین اتاق، سالن تختگاه با پنج ردیف شش ستونه بود که قصر کوروش در پاسارگاد را از روی آن ساختند. در آن یک تخت شاهانه، یک آتشدان و نیمکت‌هایی دور دیوارها قرار داشت. مخزن‌ها یا انباری‌های چندی در جانب شرقی قرار گرفته بودند و برای رفتن به طبقه بالاتر راه پله وجود داشت.
ارگ حکومتی مادها:
قلعه زیویه، ارگ حکومتی زمان مادها است که در کردستان و در محوطه‌ای تاریخی بر رأس کوهی در ۴۲ کیلومتری شرق شهر سقز به همین نام قرار دارد. این دژ شامل تالارها، حیاط، اتاق‌های متعدد، تالار ستون‌دار، انبار غله، ورودی اصلی و پلکان سنگی است. دیوارهای بنا با سنگ‌های مخصوص تراشیده شده و دیوار خشتی بر روی پی‌ها با مقیاس‌های دقیق هندسی و معادلات ریاضی ساخته شده بود. ساختمان سه طبقه به شكل ساختمان‌های امروزی است و دارای پنجره و راهروهای متعدد و خیلی بزرگ، بالكنی زیبا، دوازده سر ستون سنگی، و دو دروازه سنگی حجاری شده بسیار بزرگ بوده است.
پایتخت باستانی ایران:
به گفته هرودوت، دیاکو در اواخر قرن ۸ قبل از میلاد هگمتانه را به عنوان پایتخت مادها انتخاب کرد. هرودوت در این شهر مجتمع شاهانه شامل قصر، خزانه‌داری و اقامتگاه نظامی را توصیف می‌کند که بر روی تپه‌ای ساخته شده بودند. به گفته او این مجتمع با هفت دیوار متحدالمرکز که هر دیوار داخلی از دیوار بیرونی بلندتر بود درست شده بود. هگمتانه پایتخت مادها بوده که این شهر کهن به عنوان نخستین پایتخت ایران، مانند آتن در یونان از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده است. از جمله ویژگی‌های شهر باستانی هگمتانه، معماری و نقشه منظم این شهر بوده. دیاکو، به تقلید از رنگ‌آمیزی قصرهای بابلی، دستور داده بود کنگره‌های هر قلعه را به رنگی مخصوص درآورند. آثار کشف شده در تپه هگمتانه حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته‌ی آب‌رسانی در زمان مادها است.